De uitspraak van het Europese Hof en de implicaties voor LGBTQI+ rechten
Op dinsdag 25 november heeft het Europese Hof van Justitie (EHJ) geoordeeld dat alle lidstaten van de Europese Unie verplicht zijn om rechtmatig afgesloten huwelijken uit andere lidstaten te erkennen, zelfs als dezelfde geslachtsgemeenschap in hun eigen wetgeving niet toegestaan is. Deze uitspraak wordt gezien als een belangrijke overwinning voor LGBTQI+ rechten, maar roept tegelijkertijd zorgen op over de toenemende weerstand in diverse Europese landen, waar overheden zich kritisch uitspreken over de bescherming van gelijkheid en bloeiend discours over queer gemeenschappen.
Het geval van Polen en de bijzondere jurisdictie van het EU-hof
In 2018 besloten twee mannen uit Polen, die in Berlijn woonden, te trouwen. Toen zij na hun huwelijk terugkeerden naar Polen en hun huwelijk wilden registreren, weigerden de autoriteiten dit omdat hetzelfde geslacht niet wettelijk erkend wordt in Polen. Het koppel tekende bezwaar aan tegen deze weigering en de zaak werd na verloop van tijd doorverwezen naar het EHJ. Het hof in Luxemburg benadrukte dat Europeanen vrij moeten kunnen bewegen en wonen binnen de EU, en dat deze vrijheid mede inhoudt dat huwelijken die elders legaal zijn gesloten, erkend dienen te worden. De rechters stelden verder dat het niet erkennen van zo’n huwelijk inbreuk maakt op het recht op respect voor privé- en gezinsleven.
De nuances van nationale wetgeving en de rol van het Hof
Het Hof maakte duidelijk dat de beslissing over het toestaan van huwelijken tussen personen van hetzelfde geslacht binnen een lidstaat onder de bevoegdheid van die lidstaat zelf blijft, niet van Brussel. Dit betekent dat de uitspraak van het EHJ Polen niet verplicht om wettelijke huwelijksregels te veranderen, maar wel dat het erkentelijk moet zijn voor in andere EU-landen afgesloten huwelijken tussen gelijken. Sinds 2015 regeert de Pools national-conservatieve partij Recht en Rechtvaardigheid (PiS), die zich heeft gekant tegen progressieve wetgeving omtrent bijvoorbeeld abortus, het huwelijk en LGBTIQ+ rechten. Tijdens die periode groeide het euroscepsis en werden wettelijke en sociale rechten fors teruggedraaid.
Recente politieke ontwikkelingen en de impact op LGBTIQ+ gemeenschappen
In december 2023 kwam er verandering toen de centrum-rechtse premier Donald Tusk en zijn coalitie, bestaande uit drie partijen, PiS vervingen. Belangrijke beloftes werden gedaan, waaronder het afschaffen van de zogenaamde “LGBT-ideologie vrijzones” die door de vorige regering waren ingesteld. Hoewel deze symbolische veranderingen enige vooruitgang symboliseren, blijven belangrijke voorstellen, zoals hervormingen rond abortus, nog uit. De LGBTIQ+ gemeenschap in Polen blijft geconfronteerd worden met discriminatie, geweld en sociale uitsluiting.
De staat van LGBTQI+ rechten en politieke trends in Europa
In de afgelopen jaren is de politieke aanhang van rechtse en conservatieve krachten in veel Europese landen toegenomen. Zo heeft Hongarije dit jaar het voormalig Budapest Pride Parade verbied en verboden dat boeken over LGBTIQ+ onderwerpen worden verkocht in kinderboekenwinkels. Desondanks namen duizenden activisten en politici in juni deel aan de Pride parade in Boedapest. Op EU-niveau kennen slechts 13 lidstaten het huwelijk tussen personen van hetzelfde geslacht toe. In 20 landen zijn er geregistreerde partnerschappen, die ook voor LGBT+ koppels gelden. Polen, Hongarije, Letland, Slowakije, Bulgarije en Litouwen bieden volgens de Europese Commissie geen legale opties voor homohuwelijken of samenlevingsvormen.
De rol van EU-observator en de verdere ontwikkelingen
Verschillende media wijden elke maand uitgebreide aandacht aan de ontwikkelingen op het gebied van EU-politiek en de bescherming van mensenrechten. Met steun van betrokken burgers kunnen nog meer mensen geïnformeerd blijven over dit soort onderwerpen en de strijd voor gelijke rechten voortzetten. Wie nog geen lid is, kan vandaag nog steunend lid worden. Hannah Kriwak, journaliste uit Oostenrijk, blijft de Europese politiek op de voet volgen en rapporteert over de voortgang en uitdagingen op het gebied van gelijkheidsrechten in de EU.
