Amerikaanse pogingen om controle te krijgen over Groenland
De Amerikaanse regering heeft recent haar inspanningen versterkt om Groenland, het autonome Deense eiland dat recent van onbeduidende afgelegen locatie tot strategisch knooppunt van de Arctische veiligheid en de groene energie‑voorzieningsketen is uitgegroeid, onder controle te krijgen. Deze verandering in aandacht heeft geleid tot een tegenreactie van de Europese Unie. President Donald Trump verklaarde op maandag 22 december dat de VS Groenland nodig heeft voor de nationale veiligheid, en niet vanwege haar mineralen. Na het benoemen van Jeff Landry, gouverneur van de staat Louisiana, tot speciale gezant voor Groenland, benadrukte Trump het belang van het eiland.
Hij gaf aan dat er Russische en Chinese schepen zichtbaar zijn langs de kusten van Groenland en dat het land noodzakelijk is voor de Amerikaanse strategische belangen. “Groenland is een belangrijke zaak,” stelde Trump. Echter, zowel Denemarken als Groenland verwierpen deze ideeën resoluut. Ze benadrukten dat Groenland niet te koop is en dat de toekomst van het eiland in eigen hand ligt. De Deense premier Mette Frederiksen en de Groenlandse premier Jens-Frederik Nielsen verklaarden gezamenlijk dat annexatie niet mogelijk is, zelfs niet onder het voorwendsel van internationale veiligheid.
Internationale en Europese reacties op de Amerikaanse plannen
De Deense vicepremier Troels Lund Poulsen en de buitenlandse minister Lars Lokke Rasmussen noemden de benoeming van Landry door Trump “volledig onacceptabel”. Naarmate de situatie zich ontwikkelde, probeerden de leiders kalm te blijven. Nielsen stelde dat de benoeming van Landry niet significant zal veranderen voor Groenland, hoewel het wel een teken is waarop men niet kan neerkijken.
Verschillende Europese leiders en functionarissen hebben hun solidariteit met Denemarken en Groenland uitgesproken. Diplomaat Kaja Kallas benadrukte dat Groenland een autonome regio binnen het Koninkrijk Denemarken blijft, en dat eventuele wijzigingen in de status uitsluitend door Groenlanders en Denen zelf beslist kunnen worden. De Zweedse minister van Buitenlandse Zaken Maria Stenergard verwees naar het internationaal recht en de verplichting om de soevereiniteit en territoriale integriteit van staten te respecteren. Het Litouwse ministerie benadrukte dat deze principes essentieel zijn voor wereldwijde vrede en stabiliteit, en dat Litouwen bereid is samen te werken met bondgenoten om de veiligheid in de Arctische regio te versterken.
De strategische betekenis van Groenland
Groenland, ’s werelds grootste eiland, is voor ongeveer vier vijfde bedekt met ijs en telt minder dan 57.000 inwoners. De Amerikaanse vicepresident JD Vance uitte in maart van dit jaar dat de Verenigde Staten niet denken dat militair ingrijpen ooit noodzakelijk zal zijn, en dat het kunnen toetreden van Groenland tot de VS logisch is. Toch beschuldigde Denemarken maanden later Amerikaanse agenten ervan pogingen te doen tot separatistische bewegingen in Groenland.
De interesse van de VS in Groenland dateert van de jaren ’40. Tijdens de Eerste Wereldoorlog bood president Harry Truman in het geheim aan Denemarken aan om Groenland te kopen voor 100 miljoen euro; een voorstel dat herhaald werd in 2019 toen Trump opnieuw de interesse toonde. Sinds de Tweede Wereldoorlog bestaat de Amerikaanse aanwezigheid op het eiland, vooral te vinden in de Pituffik‑basis. Deze basis, ooit gebouwd voor strategische luchtverdediging en bommenwerperoperaties tegen de Sovjet-Unie, wordt nu beschouwd als één van de meest belangrijke Amerikaanse militaire locaties. Volgens analist Peter Ernstved Rasmussen is Pituffik de ‘uiterste oog’ van de Amerikaanse defensie, waar raketlanceerpunten kunnen worden gedetecteerd en de aanvalstrajecten kunnen worden berekend.
De geopolitieke context en de strategische belangen
De geopolitiek rondom de Arctische regio is sinds de hernieuwde spanningen tussen de VS, China en Rusland flink toegenomen. De regio krijgt een grotere strategische betekenis door natuurlijke hulpbronnen als olie en zeldzame aardmetalen, de smeltende ijskap die nieuwe scheepvaartroutes opent, en de militarisering van het gebied. Rusland beschouwt het Arctische gebied al jaren als prioritair voor zowel veiligheid als economische belangen. Ze investeren in de versterking van hun grensgebieden, voeren lage-intensiteit oorlogvoering en benutten nucleaire afschrikking, met onderzeeërs en infrastructuur hiervoor. China heeft sinds 2015 plannen en investeringen in Groenland, met onder andere airportprojecten, mijnbouw, infrastructuur en onderzoeksfaciliteiten. Tijdens de eerste Trump‑periode werden deze Chinese initiatieven door de VS scherp bekritiseerd, en Denemarken en Groenland werden onder druk gezet om ze te blokkeren.
Recente incidenten, zoals sabotage van onderzeese kabels en pipelines in de Baltische Zee, gekoppeld aan Russische en Chinese schepen, hebben Europa wakker geschud. In 2021 heeft de EU een gezamenlijke communicatie gepubliceerd over de strategische rol van de Arctische regio voor grondstoffen, veiligheid en klimaat. Europarlementariër Urmas Paet benadrukte dat geopolitieke spanningen in de regio toenemen en dat de EU een slimme strategie nodig heeft om die ontwikkeling aan te pakken.
Slotopmerkingen en bredere context
De opmerkingen van Trump over Groenland en de recente Amerikaanse dreigementen richting Venezuela vallen samen met een bredere context van antie‑Europa retoriek en binnenlandse politieke kwesties in de VS. De controverse wordt nog versterkt door de ontdekkingen rondom Jeffrey Epstein en de verwante beschuldigingen tegen de Amerikaanse president. Elke maand lezen honderdduizenden mensen de rapportages en meningen van EUobserver. Met steun van lezers kan het bereik blijven groeien. Op dit moment wordt opgeroepen om steunlid te worden.
Elena, hoofdredacteur van EUobserver, is afkomstig uit Spanje en heeft journalistiek en nieuwe media gestudeerd in Spanje en België. Ze heeft eerder gewerkt aan Europese aangelegenheden bij VoteWatch Europe en de Spaanse nieuwsdienst EFE.
