Rechtszaak van Oostenrijk en de gevaren voor sanctiebeleid
De Europese Unie nam een belangrijke beslissing
Het afwijzen van Oostenrijks voorstel en de gevolgen voor sanctiebestrijding
De Europese Unie maakte een juiste keuze door het voorstel van Oostenrijk af te wijzen om een belang van 2 miljard euro in het Oostenrijkse bedrijf Strabag te ontdooien. Strabag is een holding die eigendom is van Rasperia Trading, een Russische investeringsmaatschappij die verbonden is met de gesanctioneerde oligarch Oleg Deripaska. Oostenrijk had voorgesteld om deze activa aan Raiffeisen Bank International (RBI) toe te wijzen als compensatie voor de 2,1 miljard euro die door een Russische rechtbank in januari was geheven van haar dochteronderneming, tijdens een juridische strijd met Rasperia. Dit voorstel was niet alleen wettelijk onhoudbaar, maar ook strategisch gevaarlijk en in strijd met de principes van het sanctieregime van Europa. Hoewel het plan inmiddels is ingetrokken, heeft dit incident kwetsbaarheden blootgelegd die door Moskou, lidstaten of lobbygroepen opnieuw zouden kunnen worden uitgebuit.
Het belang van sanctiebescherming en het voorkomen van misbruik
Een fundamenteel principe binnen het EU-sanctiesysteem is dat bewaarde activa niet opnieuw kunnen worden gebruikt voor privéwinst of commerciële doeleinden. Bevroren activa blijven eigendom van de gesanctioneerde personen of entiteiten totdat een wettelijke confiscatie of politieke overeenkomst wordt bereikt. Het Oostenrijkse voorstel ging echter een belangrijke grens over door te proberen de bevroren aandelen van Rasperia in Strabag over te hevelen naar RBI. Dit zou hebben geleid tot een vorm van expropriatie, mogelijk in strijd met het eigendomsrecht in de EU. Het zou ook een signaal afgeven dat bevroren oligarchenvondsen opnieuw kunnen worden verdeeld om privégeschillen op te lossen.
De potentiële negatieve gevolgen van het voorstel
Het voorstel zou niet alleen de rechtszekerheid ondermijnen, maar ook het geweld van het sanctiebeleid ondermijnen. Het riskeerde de legitimiteit van de bevriezing van activa te ondermijnen, doordat bevroren goederen in wezen konden worden gebruikt voor private compensatie. Bovendien zou het het Kremlin aanmoedigen om soortgelijke rechtszaken te initiëren en zo de sancties te ondermijnen. Een Russische rechtbank had expliciet verklaard dat de activa van Rasperia zouden worden overgedragen aan Raiffeisen, een scenario dat de EU in feite zou hebben gedaan naleven. Een goedgekeurd plan zou het gebruik van juridische middelen door Rusland om sancties te omzeilen, legitimeren en versterken.
Het belang van consistente en principiële sancties
Het is bovendien essentieel dat de EU ook na de volledige invasie van Oekraïne vasthoudt aan haar principes. RBI blijft actief in Rusland, profiteert van de Russische markt en betaalt sinds 2022 meer dan 1,6 miljard euro aan belastingen in Moskou. Het blijven ondersteunen van een bank met bevroren oligarchenvondsten zou een gevaarlijk precedent scheppen en de boodschap afgeven dat bedrijven, ondanks waarschuwingen, kunnen blijven opereren in autoritaire regimes en worden gecompenseerd voor eventuele retorsies. Het gebruik van privé-oligarchenactiva voor bankherstel is niet alleen riskant, maar ook onrechtvaardig, aangezien het de publieke belangen en de rechtsorde ondermijnt.
De noodzaak van duidelijke regels en het sluiten van loopholes
Het incident benadrukt dat de EU streng moet optreden. Het moet een duidelijke grens stellen: privé-activa die bevroren zijn, mogen niet worden gebruikt voor claims of compensaties. Daarnaast moet de EU het sluiten van sanctielooproutes prioriteit geven door expliciet te verbieden dat sancties kunnen worden omzeild via bilaterale deals of druk. Het is cruciaal dat de EU zich verzet tegen Russische ‘actiertwisselingen’, waarbij activa worden geruild, en dat het geen enkel ruggengraat biedt voor rechtszaken die proberen sancties te omzeilen. Verder moeten bedrijven die in riskante regimes opereren, worden geconfronteerd met de consequenties van hun keuzes, zodat belastingbetalers niet de risico’s hoeven te dragen. Europese belangen en rechtsnormen moeten worden beschermd tegen pogingen van Rusland om sancties te ondermijnen.
Het belang van principiële en consistente politieke keuzes
De zaak rond Raiffeisen dient als een vroege test die Europa succesvol heeft doorstaan, maar de toekomst vraagt om blijvende vastberadenheid. Europa moet drie diepe rode lijnen handhaven: geen ontdooiing van privé-activa in ruil voor bedrijfscompensatie; geen erkenning of facilitering van Russische rechtszaken die bedoeld zijn om sancties te ontwijken; en volledige naleving van het gebruik van bevroren Russische staatseigendommen voor de wederopbouw en herstel van Oekraïne. Alleen zo kunnen sancties hun fundament behouden en de rechtsstaat verdedigen.
Slot en verdere richtlijnen
Elke maand lezen honderdduizenden mensen het journalistieke werk van EUobserver. Met steun van betrokkenen zullen miljoenen anderen dat ook doen. Het is daarom van belang dat de EU haar principes blijft handhaven, vooral in complexe geopolitieke situaties. De onderliggende regels moeten streng blijven en sanctie-escapes worden gesloten, zodat de EU haar impopulaire maar noodzakelijke beleid kan volhouden. Het beschermen van het sanctiebeleid is immers niet alleen een zaak van beleid, maar ook van geloofwaardigheid en rechtszekerheid.
