De transformatie van de Zweedse zorgsector tijdens de vluchtelingencrisis van 2015
Een voormalig symbool van de progressieve linkerzijde in Zweden veranderde de situatie rond de vluchtelingenstroom van 2015 in een winstgevend bedrijfsmodel. Deze ontwikkeling onthult een aanpak die sterk lijkt op een ‘wild west’ situatie, waarbij mensen die vluchtelingen uit oorlogen en vervolging huisvesten, worden uitgebuit. De commerciële activiteiten van Jan Emanuel, een voormalig socialist en lid van het Zweedse parlement, hebben geleid tot een diepgaand zelfonderzoek van een maatschappelijk welzijnsmodel dat ooit de uitstraling had te streven naar universele, hoge kwaliteit openbare diensten.
In werkelijkheid had Zweden in de jaren 2000 al het grootste deel van zijn welzijnssector uitbesteed aan private bedrijven. Het geval Emanuel, een tv-ster die zich ontwikkelde tot voorvechter van nieuw publiekmanagement en kapitalisatie van diensten, illustreert een nog verder toenemende trend richting privatisering en marktwerking binnen het publieke domein.
De explosieve groei van private dienstverlening tijdens de vluchtelingengolf
Op een gegeven moment werd Emanuel de duurste aannemer van vluchtelingenopvang in Zweden, met een facturering van 10.000 euro per maand per kind aan de staat, en 2.100 euro voor het gezin waarin het kind verbleef. De lucratieve praktijken, die vaak werden aangeduid als een ‘goudkoers’, waren overduidelijk.
Terwijl Zweden in het najaar van 2015 geconfronteerd werd met ongeveer tienduizend nieuwe vluchtelingen per week—een aanzienlijke toename ten opzichte van het capaciteit van 2.500, die het land tot dan toe kon opvangen—ontstond een snel groeiende markt voor het uitbesteden van publieke diensten aan de private sector. In dat jaar kwam het totale aantal vluchtelingen in Zweden uit op 162.877, waarvan 70.000 minderjarigen, en de helft van hen kwam alleen. Hoewel Duitsland het hoogste aantal vluchtelingen ontving, bleef Zweden per capita het grootste opvangland in Europa. Deze plotselinge toename was vooraf niet voorzien; de prognoses voor 2015 hadden zelfs lagere aantallen voorspeld dan in 2014.
De impact van de crises en de politieke en financiële respons
In november 2015 besloot de Zweedse overheid ter voorbereiding op de vluchtelingenstroom de begroting met ongeveer 1,2 miljard euro te verhogen. Dit bedrag was bedoeld om de crisis te beheersen, terwijl de Europese Unie een bijdrage van 100 miljoen euro leverde. Tegelijkertijd was er geen formeel aanbestedingsproces voor de bedrijven die de vluchtelingen zouden opvangen; de urgentie liet geen tijd toe voor due diligence. Een staat van uitzonderingsrecht werd uitgeroepen, waardoor het migratieagentschap en gemeenten diensten rechtstreeks konden inkopen zonder uitgebreide controle.
Waar dit geld uiteindelijk terechtkwam, is echter de vraag: Emanuel’s eerste zakelijke initiatieven betroffen zogenoemde HVB-thuis, zorginstellingen voor dakloze en weggelopen jongeren. De privatisering van jeugdzorg is een van de meest doorgevoerde gebieden binnen de Zweedse welzijnssector, met 90 procent van de HVB’s geëxploiteerd door private contractors. Critici wezen al snel op onderbezetting, beperkte nachtelijke aanwezigheid en ineffectieve managementpraktijken. Emanuel’s instellingen werden beschuldigd van het niet waarmaken van de beloofde 24-uurs staffing, waarbij Emanuel zelf af en toe kwam controleren.
Politieke banden en zakelijke belangen
Als lid van het parlement had Emanuel waardevolle contacten opgebouwd. Een kring die bekend staat als ‘Persson’s jongens’—verwijzend naar ex-Socialistische premier Göran Persson—bestond uit figuren die snel een goede baan in de bank- of lobbywereld wisten te veroveren. Een van hen, Per Nuder, werd bekend als ‘de best betaalde lobbyist van Zweden’. Hij hielp Emanuel zijn HVB-bedrijf te verkopen voor 2,2 miljoen euro, waarvan Nuders aandeel 1,2 miljoen bedroeg. Dit bedrijf groeide uit tot een van de meest winstgevende zorgbedrijven van Zweden.
Emanuel’s politieke carrière werd gekenmerkt door schandalen. Zo bleek dat hij in strijd met zijn standpunt tegen huurprijzen, zijn zomerhuizen tegen exorbitante prijzen wilde verhuren, en hij verliet het parlement kort daarna. De vluchtelingencrisis werd voor Emanuel een winstgevende kans. In datzelfde jaar zag hij de winst van zijn bedrijf exploderen met 9.465 procent.
Filosoof en ondernemer: Emanuel’s beeld en realiteit
In zijn autobiografie beschrijft Emanuel zijn leiderschapsfilosofie: “Altijd de zwaarste last dragen. Als eerste de confrontatie aangaan. Een leider moet meer zweten dan iedereen.” Tijdens een interview met de christelijke krant Dagen verklarte hij dat ‘christendom voor hem niet is het opdringen van Bijbelteksten, maar het tonen van het gedrag van Jezus. Het laten zien aan jongeren dat een reguliere baan een alternatief is voor criminaliteit.’
De praktijk leidde echter tot een ander beeld. Op Emanuel’s zorgcentrum buiten Uppsala, waar onge accompanied minderjarige vluchtelingen werden gehuisvest, zou de criminaliteit onder de bewoners sterk zijn toegenomen. Kort daarna werd het gebouw in brand gestoken en werd een 16-jarige asielzoeker gearresteerd. Een buurman klagte dat ‘er geen orde was en dat de situatie verslechterde sinds Emanuel kwam; het bedrijf was niet serieus en ik vrees dat iemand zal sterven voordat de autoriteiten ingrijpen.’ Emanuel wierp haar later een brief toe met de dreigementen: ‘Ik zal alle legale middelen inzetten om je te laten stoppen met obstructie.’
De aftermath en nieuwe richtingen
In 2021 verbood de Inspectie voor Gezondheidszorg en Maatschappelijke Zorg Hoppetgruppen om nog werkzaam te zijn in de opvang van vluchtelingjongeren. Sindsdien richt Emanuel zich op de privatisering van gevangenissen, een markt die hij graag wil betreden. Dit staat in contrast met zijn eerdere standpunt uit 2004, toen hij pleitte voor vrijwillige detentie. Toen werd hij gezien als een van de toekomstige leiders van de ‘Nieuwe Linkse Beweging’. Na onder andere het verbieden van nertsenfokkerijen, het redden van chimpansees uit dierentuinen en gevangenistransformaties, was Emanuel geëvolueerd tot een voorstander van winstgevende bedrijfsvoering.
Hij investeert in vastgoed, alcohol en entertainment. Zijn initiatief voor een bar dat na een jaar wordt gesloten, wordt overgenomen door een OnlyFans-model. Khalend op Cuba – waar hij plannen had voor een keten van 15 tot 17 hotels – eindigde in een conflict met een andere ex-immigrant over een cabrio, waarna hij niet meer op het eiland werd gezien. Een poging tot politieke herintrede in 2024 mislukte, toen hij een nieuwe partij oprichtte voor het Europees Parlement met slechts 0,62 procent van de stemmen.
Naarmate de stroom vluchtelingen afneemt, lijkt Emanuel’s enthousiasme te wenden richting rechtspopulistische gedachtegang. Hij is regelmatig te gast in podcasts en beweert dat er te veel immigranten zijn, die niet kunnen integreren, en dat zij moeten vertrekken. Hij poseert naast controversiële influencer Andrew Tate en roept dat feministen excuses moeten maken. Zijn eerdere standpunten over vrijwillige detentie lijken verleden tijd; nu pleit hij voor strengere straffen en wil hij een Zweeds DOGE-communicatieplatform leiden.
Wanneer vragen worden gesteld over zijn vluchtelingenbusiness en de winsten, reageert Emanuel door vragen terug te sturen, zoals: “Heb ik iemand gechanteerd? Heb ik geëist dat mijn werkgevers mij contant betalen? Ben ik een narcist, een psychopaat of een antisociale kluizenaar?” Ondanks meerdere pogingen weigert hij alle vragen te beantwoorden.
In de herfst van 2015 werden 278 nieuwe bedrijven opgericht die zich specialiseren in de opvang van on accompanied minderjarigen. Circa 14 procent hiervan heeft geregistreerde criminelen aan boord, en sommige banden met georganiseerde misdaad, waaronder de motorbende Bandidos. De kosten lopen snel op—de markt voor het plaatsen van één minderjarige kan variëren van 200 tot 1.000 euro per dag.
Refugee-activiste Sanna Vestin verklaarde: “Het werd het Wilde Westen.” Een bedrijf dat een contract sloot met Göteborg, was de grote vluchtelingenorganisatie Hero. Het contract was voor een jaar, maar net voordat het afliep, werd het verlengd tot 2018. Ondanks dat de instroom van vluchtelingen afnam, bleef de stad betalen voor lege kamers—een totaal van 8,2 miljoen euro (8200 euro per dag). Uiteindelijk trad Veronica Morales af en begon bij Hero.
De goudkoorts eindigde binnen een jaar. In 2016 sloot Europa een deal met Turkije, waardoor de vluchtelingenstroom afnam en ook de winstkansen afnamen. Deze casus maakt deel uit van een reeks onderzoeksrapporten door het Nederlandse collectief Spit en de Italiaanse publicatie Altreconomia, die de privatisering van migratiemarkt in zes landen onderzoeken: Italië, Albanië, Zweden, Nederland en het Verenigd Koninkrijk. Het onderzoek kreeg ondersteuning van het EU-Journalismfund.
Honderden duizenden mensen lezen maandelijks de journalistiek en opinies van EUobserver. Met uw steun kunnen miljoenen anderen dat ook doen. Indien u dat nog niet bent, wordt dan vandaag nog lid en steun de onafhankelijke verslaggeving.
