Een grootschalige project in kaart brengen van stortplaatsen
In een uniek en uitgebreid onderzoek hebben Investigate Europe en Watershed Investigations gedetailleerde kaarten opgesteld van afvalstorten verspreid over het continent. Deze inspanning is de meest omvangrijke in haar soort ooit uitgevoerd in Europa. Het onderzoek richt zich op stortplaatsen die gelegen zijn in gebieden met een verhoogd risico op overstromingen, en die potentieel schadelijk kunnen zijn voor het drinkwater en kwetsbare natuurgebieden. De analyse toont aan dat duizenden van deze locaties, waarvan het bestaan lange tijd onder de radar bleef, mogelijk giftige stoffen lekken in nabijgelegen waterlopen en terreinen.
Hoeveelheid en locatie van stortplaatsen in Europa en het Verenigd Koninkrijk
Naar schatting zijn er in totaal ongeveer 500.000 stortplaatsen verspreid over de EU en het Verenigd Koninkrijk. Vrijwel negen van de tien van deze sites ontstonden vóór de invoering van strengere regelgeving voor milieubescherming. Ondanks deze grote aantallen blijven de precieze locaties grotendeels onbekend, vooral omdat veel van deze stortplaatsen overbouwd zijn of niet goed geregistreerd staan. Door gegevens te verzamelen uit publieke bronnen, rapporten van overheidsinstanties en vragen om inzage, konden de onderzoekers meer dan 60.000 locaties identificeren. Veel hiervan dateren uit de periode vóór de Europese richtlijn voor stortplaatsen uit 1999, waardoor ze mogelijk niet over de moderne beschermingsmaatregelen beschikken, zoals waterdichte folies die lekkages voorkomen.
Risico’s voor omgeving en volksgezondheid
Volgens Jutta Paulus, een Duits Groen Europees parlementslid, negeert Europa de omvang van haar stortcrisis. Zij benadrukt dat vooral de verlaten en oude stortplaatsen, die vaak in gebieden liggen die vatbaar zijn voor overstromingen of erosie, een groot risico vormen. Uit de mapping blijkt dat bijna 30 procent van de stortplaatsen zich in zulke risicogebieden bevindt, wat de kans vergroot dat giftige stoffen in het water en het omliggende land terechtkomen.
Daarnaast bevinden zich meer dan 3.000 sites in beschermde natuurgebieden, wat het risico op vervuiling van natuurlijke habitats vergroot. Ook op locaties met slecht functionerend grondwater, dat waarschijnlijk al verontreinigd was, worden veel stortplaatsen aangetroffen. In Frankrijk, Spanje, Nederland, Duitsland en Italië worden meer dan 10.000 plaatsen gevonden in zones waar drinkwater wordt gewonnen.
De meest bedreigde gebieden bevinden zich langs de kusten. In Engeland, Wales en Frankrijk worden 346 stortplaatsen gevonden in zones van kusterosie. Bovendien liggen in heel Europa meer dan 250 sites binnen 200 meter van de kust, wat ze kwetsbaar maakt voor erosie en stormvloeden.
Nieuwe bedreigingen en milieuproblemen
Patrick Byrne van de Liverpool John Moores Universiteit wijst op de toenemende frequentie en intensiteit van overstromingen en erosie door klimaatverandering. Daardoor bestaat het risico dat giftige stoffen uit deze stortplaatsen in het milieu terechtkomen. Het Europese Milieuagentschap waarschuwt dat uit de vloeistoffen die uit deze sites lekken, een cocktail van gevaarlijke stoffen kan ontsnappen: zware metalen, ammoniak, geneesmiddelen, plastics en ‘for-ever chemicals’ zoals PFAs.
In Griekenland werden proeven gedaan op afvalwater dat afkomstig was van een voormalige stortplaats in het zuiden van het Peloponnese. Daarbij werden PFAs-waarden vastgesteld die 76 keer hoger lagen dan de drinkwaternormen, naast het lekken van kwik en cadmium. Volgens de lokale burgemeester van Kalamata, Athanasios Vassilopoulos, zijn er geen concrete bewijzen dat de stortplaats momenteel een milieuprobleem veroorzaakt, hoewel er nog steeds afval rondom het terrein te zien is.
Environmental modeling en beleidsreacties
Na het in kaart brengen van de locaties, hebben onderzoekers van Investigate Europe en Watershed Investigations modellen ontwikkeld om de potentiële milieugevolgen te simuleren. Als men de gegevens opschaalt naar de geschatte 500.000 stortplaatsen in heel Europa, worden de risico’s duidelijker. Ongeveer 30.000 ervan liggen in beschermde natuurgebieden, 140.000 bevinden zich in gebieden met overstromingsgevaar, en bijna 300.000 sites worden geconfronteerd met verontreinigd grondwater.
Hoewel nieuwe stortplaatsen onder strengere regelgeving vallen en oude sites gesloten worden, bevatte de EU-richtlijn voor stortplaatsen geen verplichting tot volledige kaartlegging of veiligheidstoetsing van gesloten sites. Sinds 1999 heeft de Europese Commissie 42 procedures geopend wegens overtredingen van de richtlijn, waarbij zowel legale als illegale dumpplaatsen betrokken zijn. Volgens de database van de EU zijn er momenteel nog bijna de helft van deze procedures actief, met onder meer gevallen in Cyprus, Spanje, Slovenië, Slowakije en Italië. Dat laatste betaalde tot nu toe honderden miljoenen euro aan boetes, waaronder €326 miljoen in één enige zaak dit jaar.
Soms blijken overtredingen niet volledig opgelost, ondanks officiële procedures. Uitzonderingen zijn onder meer Malagrotta, ooit de grootste afvalstort van Europa nabij Rome, die nog altijd milieuverontreiniging veroorzaakt, en Temploni op Corfu, waar afval nog steeds gestapeld ligt en recent een brand veroorzaakte.
De Europese Commissie kondigde een herziening van de stortplaatsenrichtlijn aan voor volgend jaar, maar er is geen concreet voorstel om alle historische sites in kaart te brengen of gevaarlijke situaties volledig aan te pakken, zo meldt een bron dicht bij het proces aan Investigate Europe.
Het belang van betere monitoring en regelgeving
Volgens Jutta Paulus onderstrepen de bevindingen de noodzaak van betere gegevensverzameling en toezicht op stortplaatsen in Europa. Zonder zo’n systematische aanpak blijft het moeilijk om de werkelijke omvang van het probleem te overzien. Als er geen strenger toezicht komt en geen integrale aanpak van de risico’s, zal Europa blijven blootstaan aan milieuschade en gezondheidsrisico’s die voortvloeien uit verouderde of ongereguleerde stortplaatsen.
