Een beroemde uitspraak en de context ervan
Jeremy Paxman, een bekende Britse journalist die bekendstaat om zijn scherpe vragen tijdens live-uitzendingen, stelde eens dat hij zichzelf vooraf afvroeg waarom een bepaald leugenachtig persoon hem zou bedriegen. Deze vraag weerspiegelde zijn diepe afkeer voor de Britse politieke elite, waarvan de leden regelmatig werden geconfronteerd met harde interviews in de BBC-studio’s, die het publiek vaak fascineerden.
Het symbolische jubileum en de evolutie ervan
Toen ik een paar maanden geleden het Berlaymontgebouw binnenliep voor een verjaardagsfeest, kwam zijn beroemde vraag meteen in me op. De guest of honour was geen persoon, maar een code: de Europese Statistische Gedragscode, die toen twintig jaar oud was. Overal waar leugenaars zouden moeten worden afgeschrikt door deze code, ervaren ze dat ook en vrezen ze het. Hoewel de code bij de oprichting niet voldoende was om Eurostat te beschermen tegen een felle aanval na de financiële crisis van 2009, heeft hij sindsdien aanzienlijke vooruitgang geboekt.
De viering en de inhoud ervan
Er waren geen liedjes, ballonnen of taarten, behalve een bescheiden drankgelegenheid. Wel waren er toespraken. Ik mocht iets zeggen over het belang van professionele onafhankelijkheid in de media. Tijdens mijn speech ging ik in op hoe de Britse omroep BBC wordt aangesteld (de voorzitter wordt benoemd door de koning, die handelt op advies van de premier) en de risico’s van vooringenomenheid die hiervan kunnen voortvloeien. Omdat ik omringd was door statistici, sprak ik ook over de statistische vaardigheden van journalisten en de lezers die ze bedienen.
De uitdagingen van onafhankelijkheid en de rol van cijfers
Veel bedreigingen voor de professionele onafhankelijkheid van journalisten komen van buitenaf. Echter, het oude gezegde in de nieuwsredactie, ‘laat de feiten niet in de weg staan van een goed verhaal,’ krijgt een andere invulling wanneer het om cijfers gaat. Vooral als ze zorgen voor een pakkende kop of headline. De brexit, de massale volksopvoering rondom het vertrek uit de EU, heeft bijvoorbeeld niet bijgedragen aan het verbeteren van de reputatie van de media. Een bekend voorbeeld is de beruchte campagnebus, die beweerde dat de Britse bijdrage van €400 miljoen per week aan de EU beschikbaar zou komen voor de NHS wanneer het VK zou vertrekken. Deze claim was vrijwel direct ontmaskerd door de UK Statistical Authority, maar had al veel impact.
De invloed en het geduld van het publiek
De uitdrukking zegt dat een leugen twee keer rond de wereld gaat voordat de waarheid haar schoenen aantrekt. En dat bleek ook hier. De schokkende statistiek, die vrijwel welgevallig was voor krantenkoppen, werd door 42 procent van de Britten nog steeds geloofd, zelfs twee jaar nadat enorme media dit hadden ontkracht. In zijn bestseller uit 2020, *How to Make the World Add Up*, adviseert econoom Tim Harford mensen om kritisch te zijn over de gevoelens die statistieken oproepen. Als een statistiek je boos of opgewonden maakt, is de kans groot dat de communicatie bewust zo is bedoeld.
De angst voor cijfers en numerieke geletterdheid
Meer dan een derde van de Britse bevolking vermijdt getallen en data waar mogelijk. Evenzo maken cijfers en wiskunde mensen vaak angstig. In de VS zegt 93 procent dat ze enige mate van ‘wiskundige angst’ ervaren. De situatie in de EU lijkt vergelijkbaar, wat verklaart waarom journalisten vaak niet zeker zijn over het kritisch doorgronden van cijfers binnen hun verhalen. Alhoewel ze soms meer bang zijn voor de cijfers dan hun echte incompetentie, leidt deze angst tot het vermijden van statistieken. Desalniettemin worden data voor journalisten en het publiek steeds toegankelijker en cruciaal voor discussies over klimaat, inflatie, genderpolitiek en immigratie.
De rol van data-informatie en onderwijs in de media
Datajournalistiek blijft vooral een niche, waarbij veel verslaggevers niet getraind zijn in financiële en economische analyse of technieken als regressieanalyse. Paxman’s uitspraak over leugenaars met statistieken wordt niet door hemzelf bedacht, maar door Louis Heren, een Times-veteraan uit 1960. Heren adviseerde toen al dat politici vaak liegen, maar het belangrijk is te vragen waarom een bepaalde leugen wordt verteld, vooral wanneer die gericht is op het ultieme ‘exclusieve’ nieuwsbericht. Net zo als Harford stelde Heren dat journalisten moet leren hoe ze kritisch met cijfers kunnen omgaan en zich niet laten misleiden door mooie statistieken.
Het belang van scepsis en de kracht van cijfers
Journalisten die zich laten verleiden door sensationele getallen, moeten Heren’s wijsheid altijd bij zich dragen. Want er zijn liegen, leugens en statistische leugens — dat is niet altijd een kwestie van bewust bedrog, maar zelfs verslaggevers en hun lezers doen er goed aan om altijd kritisch te blijven over cijfers. Nieuwsmedia zoals EUobserver worden maandelijks door honderdduizenden gelezen, en met steun van het publiek kunnen dat er miljoenen worden. Het is daarom belangrijk dat steunbetuigers zich vandaag nog aansluiten als lid.
Conclusie
De kern ligt in de kritische omgang met cijfers en het bewustzijn dat informatie vaak manipulatief gebruikt kan worden. Beiden vormen een fundament voor transparante en verantwoorde berichtgeving.
