Een historische wending in Frankrijk
Vorige maand bereikte Frankrijk een belangrijk keerpunt in de wetgeving rond seksueel geweld. Aanleiding was de heldhaftige actie van Gisèle Pelicot, die na jarenlange mishandeling in een onder invloed zijnde, bijna coma-achtige staat, en na meer dan vijftig aanvallen door mannen, besloot haar zaak aan te kaarten via een openbare rechtszaak. Haar vastberadenheid dwong het Franse parlement om voor het eerst de toestemming als element in de wet tegen verkrachting op te nemen.
Deze beslissing benadrukt dat seks zonder toestemming een verkrachting is en dat toestemming geïnformeerd, specifiek, voorafgaand en te herroepen moet kunnen worden. Frankrijk erkent hiermee wat op het eerste gezicht vanzelfsprekend leek, maar dat tot nu toe niet wettelijk vastgelegd was.
Internationale impact van de hervorming in Frankrijk
De stap van Frankrijk strekt zich verder uit dan de nationale grenzen. Het toont dat weerbaarheid mogelijk is en dat Europa zich ontwikkelt naar een begrip van seksueel geweld gebaseerd op bewijs en mensenrechten. Toch is verbetering noodzakelijk, omdat de rechten van vrouwen binnen de Europese Unie nog ongelijk verdeeld zijn.
In veel lidstaten moeten slachtoffers nog steeds het gebruik van geweld of dreiging aantonen. De definities verschillen sterk en enkele EU-landen richten zich niet op het ontbreken van toestemming als kern van de misdaad, in tegenstelling tot de Istanbul-overeenkomst. Het ontbreken van een uniforme standaard zorgt voor ongelijke rechtszekerheid en biedt daders het risico te ontsnappen.
Politieke obstakels en de rol van de EU
In 2023 blokkeerde de raad tijdens de onderhandelingen over de richtlijn bestrijding van geweld tegen vrouwen een definitie gebaseerd op toestemming. Sommige regeringen beweerden dat er geen juridische basis was voor zo’n definitie. De juridische basis bestaat echter wel; wat ontbreekt, is de politieke wil.
Voor slachtoffers heeft dat keer op keer negatieve gevolgen gehad. Sindsdien is er veel veranderd. Het belang van de zaak Pelicot heeft de publieke opinie in heel Europa versterkt. Zelfs in Italië zijn conservatieve en progressieve krachten overeengekomen om de wetgeving aan te passen volgens de Istanbul-overeenkomst.
Het is noodzakelijk om dit momentum te benutten. Het Europees Parlement blijft zich hiervoor inzetten. De enige vraag die nog resteert, is waar de Europese Commissie op wacht.
De voorbeelden van Polen en de noodzaak voor EU-harmonisatie
Polen herinnert eraan dat vooruitgang mogelijk is, zelfs binnen politieke verdeeldheid. Na jaren van overleg en activisme heeft Polen nu een definitie van verkrachting gebaseerd op het ontbreken van toestemming. Dit zorgt niet alleen voor een wijziging in de wet, maar ook voor een culturele verandering. De nieuwe aanpak verschuift de verantwoordelijkheid weg van slachtoffers die bewijs moeten leveren van weerstand, verwondingen of geweld, en richt zich op een eenvoudige vraag: had beide partijen toestemming gegeven?
Alleen nationale oplossingen zijn echter niet voldoende. Vrouwen en daders bewegen zich over grenzen, maar rechtspraak blijft vaak achter vanwege verschillen tussen nationale wetten. Zonder een gemeenschappelijke EU-definitie riskeren daders te ontsnappen aan verantwoordelijkheidsmaatregelen, afhankelijk van de locatie van het misdrijf of de rechtszaak.
Feiten en statistieken over seksueel geweld in de EU
Het bewijs voor de urgentie van uniforme wetgeving is overweldigend. Eén op de drie vrouwen in de EU heeft ervaring met gendergerelateerd geweld. Eén op de twintig is verkracht. Zestig procent van de verkrachtingen wordt gepleegd door partners, familieleden of bekenden, niet door vreemden.
Trauma leidt er vaak toe dat slachtoffers verstijven, wat weerstand onmogelijk maakt. In landen waar verkrachting nog wordt gedefinieerd op basis van geweld, moeten slachtoffers bewijzen dat ze hebben gevochten. Deze verouderde benadering berust op mythes, niet op feiten.
De verandering in de perceptie en ondersteuningsinitiatieven
Wetten vormen de mindset van de samenleving. Wetgeving die zichtbare weerstand vereist, leidt tot de overtuiging dat slachtoffers blauwe plekken moeten tonen om geloofd te worden. Wanneer de wet stelt dat seksuele handelingen alleen legaal zijn bij vrijwillige, bewuste en expliciete toestemming, leert de samenleving respect te hebben voor wederzijdse instemming in plaats van geweld.
De steun voor verandering is sterk. Bijna 300.000 Europeanen ondertekenden de petitie ‘Only Yes Means Yes’. Landen zoals Zweden, Spanje en Denemarken, die al wetten op basis van toestemming hebben ingevoerd, zien een stijging in meldingen en meer vertrouwen in het rechtssysteem.
Deze hervormingen zorgen voor duidelijkheid, geen verwarring.
De missie van het Europese Parlement
Het EU-rapport, gebaseerd op artikel 36 van de Istanbul-overeenkomst, heeft een duidelijk doel: een eenduidige, coherente en effectieve Europese definitie van verkrachting invoeren, met toestemming als centraal punt. De EU kan en moet hier handelen, aangezien internationale mensenrechten-standaarden en EU-verdragen een stevige juridische basis vormen.
De politieke dynamiek is nu groter dan twee jaar geleden. Frankrijk, Polen, Italië en Oostenrijk hebben acties ondernomen of heroverwegingen aangekondigd. De publieke opinie verschuift, slachtoffers praten, en burgers eisen duidelijkheid, rechtvaardigheid en veiligheid.
Het Europees Parlement moet met eendracht en moed reageren. Het is een plicht aan alle vrouwen die nog steeds worden gesmoord door verouderde wetten, aan slachtoffers die hun trauma niet erkend zien, en aan elke burger die gelooft in een Europa gebaseerd op gelijkheid en menselijke waardigheid.
De missie is duidelijk: Alleen ja betekent ja.
Bekende vertegenwoordigers en voortdurende inzet
Evin Incir en Joanna Scheuring-Wielgus zijn leden van het Europees Parlement, verbonden aan de Socialistische & Democratische fractie, en zijn rapporteurs over wetgeving rond toestemming en verkrachting binnen de EU.
