De rol van democratie in de Europese strategie
Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, benadrukt herhaaldelijk het belang van sterke democratische systemen voor de toekomst van Europa, vooral in een wereld die gekenmerkt wordt door geopolitieke fracturen. Ze waarschuwt dat onze democratische instellingen onder toenemende druk staan en dat maatregelen nodig zijn om deze te beschermen. Haar uitspraken wijzen op een beleidsfocus dat democratie centraal stelt in de Europese agenda.
De paradox van de recente EU-actie tijdens de Aarhus-vergadering
Ondanks haar publieke speech over democratische bescherming, heeft de Europese Commissie onlangs op de 8e Meeting of the Parties (MOP) van de UNECE Aarhus-conventie handhavingsmechanismen en interpretaties van internationale normen ondermijnd. Deze conventie, opgericht om drie kernprocedures te beschermen — toegang tot informatie, publieke participatie en rechtsmiddelen bij milieuzaken — is een belangrijk instrument voor milieudemocratie, maar werd tijdens deze bijeenkomst geconfronteerd met politieke tegenstand.
De mandaten en geschillen binnen de Aarhus-conventie
De conventie, sinds 2005 in werking met de EU als partij, wordt administratief begeleid door de Compliance Committee (ACCC). Dit orgaan beoordeelt communicatie van partijen en het publiek, en haar aanbevelingen worden, na goedkeuring door de MOP, bindend. Tijdens MOP-8 slaagde de EU er niet in deze aanbevelingen te accepteren, vooral omdat ze vonden dat deze te kritisch waren ten opzichte van EU-beleidslijnen en lidstaatssystemen.
Mechanismen voor milieudefensie en de EU’s pogingen deze te ondermijnen
Een bijzonder onderdeel van de conventie is het Rapid Response Mechanism, bedoeld om milieuprotesteurs te beschermen. De EU probeerde deze mechanismen te verzwakken door onder andere een sloten wijziging door te voeren in de draft-besluiten vlak voor de vergadering. Daarnaast voerde de EU – samen met het VK – een strategie uit om de bespreking van de bevindingen van de ACCC uit te stellen tot een volgende MOP in vier jaar, onder het voorwendsel dat er onvoldoende tijd was voor beoordeling. Het uitstellen van de discussie wordt door critici gezien als een poging om de procedure retrospective te veranderen en de autoriteit van de ACCC te ondermijnen.
Procedurele en politieke strategieën om de autoriteit van de commissie te verzwakken
De EU scheidde zich van de in haar eigen organen vastgelegde regels door een effectief veto uit te oefenen op de bevindingen, terwijl het van de commissie verlangde dat haar leiderschap onafhankelijk zou blijven. De voorzitter van de ACCC, professor Áine Ryall, waarschuwde dat het negeren van de aanbevelingen een gevaarlijke precedent schept voor de rechtsorde en de democratie binnen de Europese rechtsorde.
De poging tot benoeming van een lid van de EU-advocaten van de Commissie
Een andere wasliststrategie omvatte het nomineren en krachtig lobbyen voor een lid van de juridische diensten van de Commissie voor de ACCC. Dit plante de EU vanuit het oogpunt dat de leden als individuele professionals moeten opereren, maar in werkelijkheid conflicteerde dit met het principe dat leden die in hogere functies binnen hun nationale of Europese instellingen actief waren, hun onafhankelijkheid verliezen. Na protesten van niet-gouvernementele organisaties (NGO’s) en het dreigen met ontslag, trok de EU haar kandidaat terug.
Financiële ondermijning en de toekomst van de conventie
Een opvallend element is de structurele onderfinanciering van de conventie. Het secretariat meldt een restant van slechts 20.000 dollar in het fonds voor 2026, hetgeen de uitvoering van haar werkzaamheden belemmert. Hoewel de EU voorstellen deed voor financiering, lijkt haar strategie vooral te bestaan uit het bevriezen van de werking van de conventie, met het risico dat het instrument voor milieubrede en democratische controle verder wordt uitgehold.
De dilemma’s van lid worden versus uittrappen uit internationale verdragen
De context waarin de EU opereert, illustreert de moeilijkheidsgraad van het verzwakken van internationale afspraken zonder expliciet afstand te doen — een proces dat politieke en symbolische kosten met zich meebrengt. Het vermijden van deelname aan dergelijke verdragen, zoals bijvoorbeeld de Europese Conventie voor de Rechten van de Mens, is een strategie die zich kan terugkeren. Maar uittrappen vereist telkens afwegingen op politiek niveau.
Samenvatting en maatschappelijke implicaties
Deze beleidslijn, waarbij de EU interne beleidsmechanismen gebruikt om externe normen en internationale afspraken te ondermijnen, heeft gevolgen voor de globale milieudemocratie en mensenrechtenbescherming. Voorstanders van de conventie uiten bezorgdheid over de impact van dit soort strategieën op de naleving en de geloofwaardigheid van internationale verdragen.
Bijdrage van experts en maatschappelijke betrokkenheid
Professor Emily Barritt en Päivi Leino-Sandberg, deskundigen op het gebied van milieurecht en transnationaal Europees recht, waarschuwen voor de negatieve effecten van de EU-beleid in internationale contexten en roepen op tot meer maatschappelijke betrokkenheid en toezicht. Met de steun van publieke transparantie kunnen mondiale normen mogelijk beter worden gehandhaafd en aangejaagd.
