Reflectie op de invloed van technologie op onze samenleving
Het is belangrijk om stil te staan bij de momenten van reflectie die zich voordoen wanneer systemen te complex worden om zonder nadenken te accepteren. In 2025, temidden van een constante stroom van updates, nieuwsberichten en noodzakelijke innovaties, kwam de vraag steeds vaker op: hoe voorkomen we dat technologie niet alleen individuele gebruikers, maar ook de maatschappij als geheel overneemt?
Op maatschappelijk niveau zijn de waarschuwingssignalen duidelijk zichtbaar. Aan de andere kant van de Atlantische Oceaan zien we de opkomst van techno-authoritarisme. Hier bewegen techmiljardairs zich in coordinatie, door zich aan te sluiten bij de politieke macht.
Bedrijven zoals Google bepalen de informatiestromen, Palantir beheert overheidscontrole, Meta beïnvloedt het publieke discours, en X, voorheen Twitter, versterkt ongereguleerde politieke boodschappen. Wat ooit bedoeld was voor verbinding, wordt nu gebruikt als bewijs van digitale controle, waardoor grootschalige gegevensverzameling, gedragsanalyse en algoritmische manipulatie mogelijk worden.
Facial recognition technologie houdt bewegingen in de gaten, persoonlijke gegevens worden handels- en politiek-middelen, en in veel regio’s verschuift technologie van een instrument voor empowerment naar een instrument voor controle. Dit beperkt de ruimte voor afwijkende meningen.
De invloed van technologie op het individuele gedrag
Ook op persoonlijk vlak is de invloed even opvallend. Onze apparaten proberen ons gedrag te sturen, onderbreken onze activiteiten en beïnvloeden onze keuzes. We scrollen vaak zonder echt na te denken, reageren op meldingen op commando en geven onze aandacht prijs aan platforms die gericht zijn op verslaving. Technologiesystemen, die ooit met de bedoeling onze levens te verrijken en te vereenvoudigen, bepalen nu ook onze gewoonten en ons zelfbeeld.
Het grote vraagstuk is niet langer hoe technologie werkt, maar hoe het op ons inwerkt. Hoe kunnen we de controle weer in eigen hand nemen, zowel als samenleving als individuen, voordat deze digitale ‘hulpmiddelen’ onze toekomst meer bepalen dan wij?
Europees pad naar een techno-democratische toekomst
De Europese Citizen Action Service (ECAS), die zich inzet voor de rechten van EU-burgers, signaleert dat Europa op een kruispunt staat. De keuze ligt voorhanden: ofwel een weg inslaan naar verdergaande technologische autoritarisme ofwel een ander toekomstbeeld ontwikkelen — een Europese vorm van techno-democratie waarbij digitale tools democratische waarden, menselijke waardigheid en de rechtsstaat ondersteunen.
Hoewel de EU al regelgeving toepast zoals de GDPR, de Digital Services Act, de Digital Markets Act en de AI Act om machtige techbedrijven te reguleren, blijft dat alleen niet voldoende. Volgens het Draghi-rapport bevindt Europa zich in een groeiende concurrentiecrisis en is een gezamenlijke en toekomstgerichte strategie nodig.
Europa moet meer ambitie tonen door eigen technologische initiatieven te ontwikkelen die bewijzen dat een andere digitale toekomst mogelijk is. Het is essentieel om niet alleen de excessen te beperken, maar ook proactief alternatieven te creëren waarin technologie de democratie versterkt in plaats van ondermijnt.
De rol van Europese alternatieven en collectieve actie
Deze alternatieven moeten Europese ontwerpprincipes omarmen: strenge privacybescherming, daadwerkelijke controle over gegevens door gebruikers, transparante targeting, en het beschermen van individuele rechten. Ze moeten niet alleen effectief maar ook concurrerend zijn, opererend binnen een winstgevend model dat wel de publieke belangen dient en niet de hebzucht.
Een dergelijke aanpak vereist echter een gezamenlijke inspanning. Alleen door samenwerking tussen overheden, maatschappelijk middenveld, techbedrijven, experts en burgers kan Europa de fundamenten leggen voor een digitale samenleving gebaseerd op rechten, transparantie en verantwoording.
De impact van individuele keuzes en de noodzaak tot actie
De ontwikkeling van een techno-democratisch Europa hangt ook af van de dagelijkse keuzes van burgers. Ecosystemen zoals Google, Meta en Apple zijn verankerd in onze routines. Het rationaliseren van onze afhankelijkheid, zoals het claimen ‘niets te verbergen’ te hebben of het accepteren van persoonlijke data-uitwisselingen als onvermijdelijk, maakt het moeilijk om afstand te nemen.
Toch beïnvloeden deze tools niet slechts onze communicatie, maar vormen ze ook onze percepties en gedragingen. Een gezonde, goed functionerende techno-democratie vereist dat burgers bewust en doelgericht keuzes maken. Ze kunnen bijvoorbeeld kiezen voor Europese tools zoals Proton, Qwant, Ecosia, Fairphone, Mastodon en anderen die privacy en ethiek centraal stellen.
Ook bij kunstmatige intelligentie is het mogelijk om bewuste keuzes te maken. Bijvoorbeeld door te kiezen voor AI-systemen met ingebouwde veiligheidsmaatregelen en toezicht, zoals ERIC, het AI-hulpsysteem van ECAS dat per definitie beperkt en gecontroleerd is, en dat uitsluitend wordt ingezet voor het ondersteunen van grensoverschrijdende arbeidsrechten.
Europa moet aantonen dat technologie niet alleen innovatief en winstgevend kan zijn, maar ook de rechten en waardigheid van burgers respecteert. Dit vergt niet alleen beleid, maar ook collectieve en persoonlijke gedragsverandering.
De weg vooruit: gezamenlijk handelen en bewustwording
Het realiseren van een technologische samenleving gebaseerd op democratische waarden vereist een gezamenlijke aanpak. ECAS pleit voor het smeden van een brede coalitie die technologie herontwerpt en verfrist, en die een actieplan opstelt voor de komende jaren. Alleen door samenwerking tussen deze verschillende actoren kan Europa de digitale fundamenten leggen die het democratisch systeem ondersteunen.
Het is niet voldoende dat instellingen hun eigen koers varen; verandering vraagt dat individuen en maatschappelijke organisaties actief meewerken. De afhankelijkheid van ecosystemen als Google of Apple kan alleen worden doorbroken door bewuste keuzes en het gebruik van alternatieven die privacy en rechten respecteren.
Door deze collective actie te verdiepen, kunnen Europese projecten en prototypes die de waarden van privacy, transparantie en verantwoordelijk handelen uitdragen, inderdaad uitgroeien tot een model dat de wereldwijde trend van technocratisch autoritarisme kan weerstaan.
Het ultieme doel is dat het Europese digitale landschap niet alleen technologisch geavanceerd is, maar ook gebaseerd op principes van democratie, menselijke waardigheid en publieke belangen. Alleen dan kan technologie een kracht zijn voor versterking in plaats van ondermijning van onze samenleving.
Tot slot, de keuze ligt niet alleen bij beleidsmakers en bedrijven. Het begint bij elke burger die bewust kiest — stop. denk na. handel.
