De eerste vergadering van de nieuwe waakhondcommissie van het Europees Parlement
De inaugurele bijeenkomst van de door het Europees Parlement ingestelde commissie voor toezicht op de transparantie van NGO-financieringen verliep niet zoals gepland. Binnen het eerste halfuur veranderde de vergadering in een chaotische bijeenkomst. Vertegenwoordigers van progressieve en linkse partijen verlieten de zaal vrijwel onmiddellijk, omdat zij het onderzoek beschouwden als een politiek gemotiveerde aanval op de niet-gouvernementele organisaties.
Reacties van parlementsleden en de sfeer tijdens de vergadering
De parlementariërs beweerden dat de commissie een jacht was op extreem-rechtse groepen, waarbij ze opmerkten dat geen enkele NGO overtredingen had vastgesteld. Daarnaast beschuldigden ze het Europees Volkspartij (EVP) ervan de narratives van de extreem-rechtse groepen te faciliteren. Volgens EUobserver was de sfeer binnen de zaal evenmin rustiger. De voorzitter van de commissie worstelde met het handhaven van de orde, terwijl er werd geroepen “schaam, schaam” en iemand zelfs een opmerking maakte dat de scène leek op een Hollywood-productie.
Partijen zoals de Groenen, Renew Europe en de Linkse fractie verlieten de vergadering of weigerden überhaupt te verschijnen. Zij stelden dat de werkgroep zich richtte op het publiek maken van documenten en haar mandaat zo had samengesteld dat NGOs in het bijzonder werden aangewezen, terwijl andere ontvangers van EU-gelden, zoals grote firma’s en adviesbureaus, werden genegeerd.
Verdeelde meningen over de gang van zaken en beschuldigingen aan de Commissie
Ook functionarissen van de Europese Commissie, waaronder de leiders van de directoraten voor klimaat en milieu, werden ondervraagd door rechterse parlementsleden. De beschuldigingen richtten zich op de vermeende rol van milieu-NGO’s in het lobbyen voor de Europese Groene Deal. De commissieleden herhaalden echter dat er geen bewijs was voor zulke beweringen. Ze legden uit dat NGO’s die operationele subsidies ontvangen, beleidsinitiatieven ondersteunen, maar niet worden gefinancierd om te lobbyen namens de Commissie.
Milieugerichte NGO’s stellen dat deze hele procedure politiek gemotiveerd en onnodig is. Ze wijzen op bestaande controlemechanismen, recente rapporten van het Europees Controlebureau en op de budgetcontroleprocedures van het Parlement, die geen sprake van misbruik van fondsen aantonen.
De rol van NGOs en de impact van politieke tendensen
Deze situatie wordt des te relevanter omdat maatschappelijke organisaties, van milieudienstverleners tot mensenrechtenorganisaties, een essentiële rol spelen in het beleid van de EU. Ze verlenen expertise, ondersteunen gemeenschappen en houden overheden en bedrijven verantwoordelijk. Overheidsfinanciering geeft hen de mogelijkheid om onafhankelijk te opereren en zich in te zetten voor het algemeen belang, in plaats van winst voor particulieren.
Een onderzoek dat zich enkel richt op NGOs en niet op alle ontvangers van EU-gelden, kan een vertekend beeld schetsen. Het zou impliceren dat de civiele samenleving verdacht is, terwijl andere financiers buiten schot blijven. Veel parlementsleden benadrukten dat deze selectieve aanpak vooral plaatsvindt in een tijd waarin populistische en rechts-nationalistische partijen in Europa een beleid voeren dat civic space verder inperkt en het discours omtrent “vreemde agenten” versterkt.
De toekomstige koers van het parlement en de discussie over democratische transparantie
Dit is meer dan een budgetdispuut; het vormt een eerste test van hoe het Europees Parlement met het civil society omgaat. Wanneer wantrouwen wordt gezaaid zonder bewijs, ondermijnt dat niet alleen NGOs, maar ook de participatie van burgers, het toezicht, de transparantie en uiteindelijk de democratie zelf.
Hoewel de werkgroep zich op vermeende wandaden door milieu-NGO’s richt, lijken soortgelijke onderzoeken naar grote bedrijfsontvangers niet dezelfde urgentie te hebben, ondanks herhaalde oproepen vanuit bepaalde politieke groeperingen.
De verwachting is dat de commissie haar werk de komende zes maanden voortzet. Echter, doordat de meeste progressieve partijen weigeren deel te nemen, wordt haar politieke legitimiteit in twijfel getrokken. De Europese Commissie stelt dat men de bestaande regels blijft toepassen. Volgens auditors en de procedures voor het afhandelen van misstanden in het Parlement, werken die regels naar behoren.
NGO’s geven aan dat zij zullen blijven samenwerken met de geldende controlemechanismen, terwijl ze tegelijk waarschuwen voor een gerichte politieke campagne tegen hen. Evi Kiorri is een Brusselse journalist, media- en podcastproducent, met ruime ervaring op het gebied van Europese aangelegenheden.
