De situatie in Oost-DR Congo: geen volledige vrede ondanks ondertekening
In Oost-DR Congo blijft de wapengekletter doorgaan, ondanks de ondertekening van een zogenoemd vredesakkoord door de Congolese president Felix Tshisekedi en Rwanda’s Paul Kagame. Afgelopen week wierpen zij de handtekening onder het ‘tweede fase’-verdrag, dat werd getekend tijdens een ceremonie in het Witte Huis, in aanwezigheid van de Amerikaanse president Donald Trump. Dit document markeert een belangrijke stap in de multilagen vredesprocessen, maar de werkelijkheid op de grond vertelt een ander verhaal.
De woorden van de EU en de realiteit op het terrein
Kaja Kallas, de hoogste diplomaat van de Europese Unie, stelde eerder deze week tijdens een hoorzitting bij de European Parliament’s Foreign Affairs Committee dat, hoewel partijen het vredesakkoord hadden verklaard, er feitelijk geen rust heerst. Kallas benadrukte dat een formele ondertekening niet gelijkstaat aan het beëindigen van de geweldspiraal en dat het bij enden van de misdaden en haatzaaiende uitlatingen nog een lange weg te gaan is. Ze onderstreepte dat de rol van de EU vooral ligt in het ondersteunen van duurzame vrede op de lange termijn.
De rol van Rwanda en het M23-getij
Diplomaten uit Congo, onder leiding van minister van Buitenlandse Zaken Thérèse Kayikwamba Wagner, wijzen herhaaldelijk op het niet naleven van het juni-leden staakt-het-vuren-akkoord. Dit akkoord vormde de eerste fase van de peace talks, die moesten leiden tot de ondertekening in het Witte Huis. In werkelijkheid lijkt het M23-militie, gesteund door de Rwandese regering, haar invloed in de Kivuregio te versterken. Volgens waarnemers in het gebied viel te constateren dat nog geen twee weken na het ondertekenen van het akkoord, het M23 een ‘reeks moorden’ begon, aldus Wagner tegen EUobserver.
De strijd en de toenemende controle van de militie
In augustus meldde de Hoge Commissaris voor de Mensenrechten van de Verenigde Naties dat het M23 minstens 319 burgers had gedood in een reeks aanvallen op vier dorpen in de provincie Noord-Kivu in juli. Het feit dat de militie haar controle uitbreidt met steun van de Rwandese overheid, heeft zelfs geleid tot situaties waarin verslaggevers in Oost-Afrika hun aanvragen voor toegangspassen via het M23-verweer moeten laten verlopen. Het novemberakkoord voorzag in acht uitvoeringsprotocollen, zoals het monitoren van een staakt-het-vuren, het uitwisselen van gevangenen en het terugbrengen van vluchtelingen, maar liet de disarmament van het M23 en de aanwezigheid van bijna 12.000 Rwandese troepen in het gebied buiten beschouwing.
De complexe betrokkenheid van Rwanda en de situatie rondom de regio
Rwanda eisen actie tegen de Forces Démocratiques de Libération du Rwanda (FDLR), een Hutu-militie die betrokken was bij de genocide van 1994. Ondanks de lopende onderhandelingen en verklaringen van betrokken partijen, schijnen beide zijde de façade van vrede te accepteren, vaak vooral als middel om Amerikaanse investeringen veilig te stellen. De vredesgesprekken werden gemedieerd door de Verenigde Staten en Qatar, met Massad Boulos, de persoonlijke gezant van Trump, als bemiddelaar. De VS stellen dat het vredesproces een voorwaarde is voor hun investeringen in Congo en Rwanda, waarbij vooral de winning van kritieke mineralen centraal staat.
De strategische belangen van de Verenigde Staten en regionale geopolitiek
Trump’s beleid richt zich op het vergroten van de toegang tot en de levering van kritieke mineralen en lantheresources, een beleid dat aansluit bij de Amerikaanse aanpak in Oekraïne. Voorwaarde voor de steun aan Oekraïne is onder andere het akkoord over de levering van zeldzame aardmetalen. In de aanloop naar de ondertekening van het vredesakkoord beweerden de Congolese troepen dat ze bij aanvallen werden betrokken door het M23, terwijl Kagame beschuldigde dat Kinshasa probeerde de overeenkomst te ontwrichten.
De nieuwe bilaterale overeenkomsten en de toekomst van hulp
Verschillende Afrikaanse leiders, waaronder de presidenten van Rwanda en Kenia, ondertekenden recentemento in samenwerking met de VS nieuwe gezondheidsakkoorden, met een waarde van meer dan 220 miljoen dollar. Deze bilaterale ‘America First’-overeenkomsten vervangen de traditionele USAID-steun en worden uitsluitend gesloten met regeringen die de Amerikaanse belangen niet schaden. De financiering richt zich op het behandelen van HIV/AIDS, tuberculose, malaria, maternale gezondheidszorg, de uitroeiing van polio en het bestrijden van uitbraken van infectieziekten. Deze overeenkomsten worden beschouwd als zeer transactioneel van aard en bevatten aanzienlijke minder voorwaarden dan Europese ontwikkelingshulp.
De onrust binnen de EU en de strategische zetten
De Congolese ministers, onder leiding van Wagner, voelen zich gefrustreerd door de Europese weigering om hun overeenkomst voor ‘mijnbouw en toegang’ met Rwanda op te schorten, ondanks duidelijke aanwijzingen dat mineralen via clandestiene wegen uit Congo naar Rwanda worden gesmokkeld. Wagner heeft in een interview met EUobserver opgeroepen tot sancties tegen topfunctionarissen van de Rwandese strijdkrachten en overheid. Kallas stelde recent dat de EU niet uitgesloten heeft om nieuwe sancties op te leggen, nu het al administratieve sancties heeft uitgesproken tegen enkele Rwandese officials.
De geopolitieke dynamiek en de invloedssfeer
De manier waarop de VS het vredesproces hebben gefaciliteerd, ondanks de schijnbare onoprechtheid ervan, ondermijnt mogelijk de invloed van Brussel in de regio. Elke maand lezen honderden duizenden mensen het rapportagewerk van EUobserver. Met steun van lezers kan die invloed groeien, en vooral de betrokkenheid van de EU blijven versterken in een regio waarin regionale en mondiale belangen elkaar kruisen.
